عوامل موثر بر انواع قراردادهای فروش محصولات کشاورزی (مطالعه موردی: محصول پنبه شهرستان گنبدکاووس)

کشاورزان با انواع مختلفی از مخاطرات طبیعی و غیرطبیعی در فعالیت های کشاورزی مواجه اند و در نتیجه، درآمد آنها از تولیدات کشاورزی با بی ثباتی همراه است. دامنه گسترده ای از مخاطرات در درآمد حاصل از تولیدات کشاورزی تأثیر گذار است که از جمله آنها می توان به مخاطرات تولید، قیمت یا بازار، مالی و انسانی اشاره کرد. در این میان یکی از مخاطرات مهمی که همواره گریبان گیر کشاورزان می باشد، خطر ناشی از نوسانات قیمت محصولات کشاورزی است. پنبه از جمله محصولات کشاورزی است که قیمت اسمی و واقعی آن دارای نوسانات قیمت می باشد. کشاورزان پنبه کار از قراردادهای مختلف فروش به منظور کاهش نوسانات قیمت استفاده می کنند. هدف از این تحقیق بررسی عوامل موثر بر نوع قراردادهای فروش محصول پنبه توسط کشاورزان شهرستان گنبدکاووس و هم چنین بررسی احتمال مشارکت آنان در بازارهای معرفی شده آتی و اختیارمعامله بعنوان ابزارهای کاهنده نوسانات قیمت است. با استفاده از روش نمونه گیری تصادفی ساده، تعداد 200 کشاورز پنبه کار انتخاب شده و داده های مقطعی بصورت تکمیل پرسشنامه جمع آوری شد. برای بررسی هدف مذکور از مدل رگرسیون لاجیت چندجمله ای استفاده شده است. نتایج تحقیق نشان داد که در مقطع مورد بررسی 94-1393، قراردادهای رایج فروش پنبه شامل قراردادهای نقد، امانی و سلف بوده است. 42درصد از کشاورزان محصول خود را به صورت نقدی، 36 درصد به صورت قرارداد امانی و 22درصد به صورت قرارداد سلف به فروش رسانده اند. نتایج برآورد مدل لاجیت چندجمله ای برای قراردادهای رایج فروش نشان داد که متغیرهای عوامل بازاررسانی، شاخص درک ریسک بازار پنبه، شاخص ریسک گریزی، سطح تحصیلات، تجربه کارکشاورزی، نحوه مالکیت مزرعه، سطح زیرکشت پنبه، درآمد غیرمزرعه ای و پس انداز احتیاطی از لحاظ آماری معنادارند. در این میان متغیرهای عوامل بازاررسانی، شاخص درک ریسک بازار پنبه و شاخص ریسک گریزی بر انتخاب نوع قراردادهای امانی و سلف نسبت به قرارداد نقدی اثر مثبت و متغیرهای دیگر اثر منفی دارند. سایر نتایج تحقیق نشان داد که 35 درصد از کشاورزان تمایلی به مشارکت در دو بازار آتی و اختیارمعامله ندارند. تمایل به مشارکت کشاورزان در بازار آتی 19 درصد و در بازار اختیارمعامله 5/21 درصد است. تمایل کشاورزان به مشارکت در هر دو بازار مذکور 5/24 درصد است. نتایج برآورد مدل لاجیت چندجمله ای برای احتمال مشارکت در بازارهای آتی و اختیارمعامله نشان داد که متغیرهای سطح تحصیلات، نحوه مالکیت مزرعه، سطح زیرکشت پنبه، درآمد غیرمزرعه ای، تجربه کارکشاورزی، شاخص تمایل به استفاده از فن آوری های نو، شاخص درک ریسک بازار پنبه و شاخص ریسک گریزی از لحاظ آماری معنادارند که در این میان متغیرهای نحوه مالکیت مزرعه، درآمد غیرمزرعه ای و تجربه کارکشاورزی اثر منفی و متغیرهای دیگر اثر مثبتی بر احتمال مشارکت در بازارهای مذکور دارند. در راستای نتایج تحقیق پیشنهاداتی ارائه شده است.